شهر هوشمند شهری است که فناوریهای مدرن را برای خدمات خودکار و کارآمد یکپارچه میسازد تا سبک و کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشد.
در حالی که سه جنبۀ مهم شهر هوشمند شاملِ عوامل نهادی، عوامل فناوری و عوامل انسانی است، در ادغام یکپارچه این سه عامل است که شش مؤلفۀ اصلی شهر هوشمند تحت عناوین اقتصاد هوشمند، مردم هوشمند، حکمروایی هوشمند، زندگی هوشمند، پویایی هوشمند و محیط زیست هوشمند شکل میگیرد.
این شش مؤلفه ابزار کارآمد کردن دولت در لوایِ مدیریت و حکمروایی شایسته است. از نظر تاریخی، توسعۀ شهری نشان میدهد هوشمندی یک شهر نه تنها به عوامل فناوری نوآورانه متکی است، بلکه مهمتر از آن به مدیریت و هماهنگی هوشمندانۀ حوزههای مختلف شهری و بازیگران شهری متکی است. حکمروایی هوشمند در میان سایر محورهای شهر هوشمند از یک سو به دلیل نقش بارزی که در امر سیاستگذاری، برنامهریزی، جلب مشارکت عمومی و تأمین و ارائۀ خدمات عمومی به عهده داشته و از سوی دیگر به واسطۀ نقش مهمی که در شکلگیری بنیانهای اصلی شهر هوشمند دارد از اهمیت بالایی برخوردار است.
این اهمیت تا جایی است که به نظر برخی صاحبنظران، شهرهای هوشمند با حاکمیت هوشمند آغاز میشوند. مدیران شهری باید بدانند که فناوری به خودی خود شهری را هوشمندتر نخواهد کرد، بلکه ساخت شهر هوشمند نیازمند درک سیاسی از فناوری ست. از اینرو نتیجه میگیریم که هوشمندسازی شهر به دلیل پتانسیل بالا ضرورت بهکارگیری آن کاملاً احساس میشود و باعث کارآمدی در حکمروایی میشود زیرا مبنای آن مشارکت هوشمند شهروندان از درگاه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات شکل میگیرد. هوشمندسازی شهرها به مقامات شهرها امکان تعامل مستقیم با جامعه و زیرساختهای شهری را میدهد و این موضوع میتواند رویۀ مدیریت اثربخشی را رقم زند که باعث کاهش فساد اداری، نظارت درست، امکان پاسخدهیهای آنی به چالشها، جلوگیری از هدررفت منابع و غیره را میسر کند که میتواند به کارآمدی در حکمروایی و جلب اعتماد در شهروندان منجر شود.
باید به این نکته توجه داشت که این شیوه ادارۀ شهرهای کشور یک فرایند است و نه یک پروژه، هدف و مقصد نهایی. مطالعۀ حاضر تأکید بر حکمروایی کارآمد بر مبنای هوشمندسازی شهر است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر ارائۀ راهبردهای کلان تحقق چشمانداز نقش هوشمندسازی شهر در حکمروایی کارآمد از دید شهروندان است.
ارتباطات فرامرزی شامل تبادل دادهها، تجارت، همکاریهای فنی و فرهنگی بیشتر بین شهرها و کشورها میشود. اشتراک تجارب و دانش، همکاری در پروژههای مشترک و جذب سرمایهگذاری خارجی از مزایای ارتباطات فرامرزی است. پیامدهای هوشمندسازی در این پژوهش شامل پیامدهای مثبت و منفی است. پیامدهای مثبت هم در ابعاد اجتماعی (همگرایی اطلاعات شهری، افزایش فرصتهای شغلی، افزایش امنیت اجتماعی، افزایش سرمایۀ اجتماعی، کاهش مشکلات شهری، توسعۀ پایدار شهر و ایجاد مدیریت یکپارچه) هم در ابعاد فردی (سهولت دسترسی به خدمات شهری، توسعۀ شبکۀ ارتباطی، افزایش کیفیت زندگی فردی، امکان پیشرفت اجتماعی و سهولت دسترسی به دانش) است.
پیامدهای منفی هم شامل تبعات اجتماعی (وابستگی مفرط ساختارهای کشور به فناوری، حذف برخی مشاغل و از بین رفتن سنتها) و هم تبعات فردی (ایجاد آسیبهای نوپدید، کم تحرکی و مشکلات جسمی و کاهش مهارتهای نرم و افزایش اختلالات روانشناختی) است. نتیجهگیریهوشمندسازی در حکمروایی شهری نقش مهمی در توسعۀ پایدار و بهبود کیفیت زندگی شهروندان دارد. این مفهوم، با استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات، به منظور بهبود مدیریت شهری، افزایش شفافیت، مشارکت شهروندان و بهینهسازی منابع شهری شکل میگیرد.
پس به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که حکمروایی کارآمد در بستر هوشمندسازی میتواند باعث ترویج شفافیت و مشارکت بیشتر شهروندان در تصمیمگیریها و اجرای برنامهها، کاهش بروکراسی با سادهسازی فرایندها، بهبود ارتباطات و تنظیم مقررات مناسب در حوزۀ مدیریت شهری میشود.
از دیگر دستاوردهای آن، توسعۀ خدمات الکترونیک شهری و کاهش هزینهها، مدیریت ترافیک و حملونقل هوشمند، کاهش ترافیک، بهبود ایمنی و کارآمدی حملونقل عمومی، مدیریت پسماندها، مدیریت و هوشمندسازی شبکههای انرژی، مدیریت منابع آبی و جلوگیری از هدررفت منابع آبی، مدیریت بهرهوری، تصمیمگیری مبتنی بر اطلاعات از جمله ارائۀ دادهها و آمارهای دقیق و بهروز به حکمرانان و افزایش کیفیت تصمیمگیری و اجرای سیاستها، بهبود خدمات عمومی است که میتواند به افزایش پاسخگویی، تصمیمات بهموقع و مناسب و شفافیت در ادارۀ شهر منجر شود.
برای هموار کردن این مسیر نیاز به ترویج آگاهی شهروندان از جمله برگزاری دورههای آموزشی و کارگاهها برای آگاهیبخشی به شهروندان در مورد مفاهیم هوشمندسازی، تشویق به مشارکت شهروندان و ایجاد فرصتهای مشارکت شهروندان در تصمیمگیریهای مرتبط با شهر، ایجاد پلتفرمهای الکترونیکی برای دریافت نظرات و پیشنهادهای شهروندان، توسعۀ پروژههای هوشمندسازی و اطلاعرسانی در خصوص آن، تحقیق و پژوهش و ایجاد پایگاه دادههای ملی از راهکارهای اثرگذار در این مسیر است.